2012
Premsela, Nederlands instituut voor Design & Mode / Avro
Knotted Chair, 1997
AVRO’s Kunstuur vertoonde van 20 oktober t/m 24 november elke zaterdag de serie Design Iconen. In dit programma, dat in samenwerking met Premsela ontstond, vertelt Prof. dr. Timo de Rijk (Hoogleraar Premsela Leerstoel Design Cultures aan de Vrije Universiteit) over iconische objecten uit de Nederlandse designgeschiedenis. In elke aflevering staat een Nederlands hoogtepunt op het gebied van design centraal: de Hollandse stadsfiets, de Bolvaas van Andries Copier, het Chinese restaurant, de compact cassette van Philips, het new alphabet van Wim Crouwel en de Knotted Chair van Marcel Wanders.
De Hollandse Stadsfiets
Van een Hollandse oorsprong is bij de bekende zwarte stadsfiets geen sprake; de oer-Hollandse fiets is niets anders dan een loepzuivere Britse safety bike. De safety bike was rond 1900 echter al dermate uit-ontwikkeld dat zaken als remmen, versnellingsapparaten en verlichting de totaal indruk van het product maar een heel klein beetje veranderden. Opmerkelijk is dat juist de Nederlandse fabrikanten gedurende een flink deel van de twintigste eeuw de gelegenheid te baat namen om de fiets nadrukkelijk niet te verbeteren. Dat is vanuit ons moderne perspectief, dat zo vooringenomen is met innovatie, misschien wat moeilijk te begrijpen, maar dit moet toch in de eerste plaats als een vernuftige marketingstrategie worden gezien. Veel fabrikanten deden hun uiterste best de Hollandse fiets als het oer model te promoten, waarvan de kwaliteiten en toegepaste onderdelen geen verbetering behoefden. Daarbij lieten ze bijna geen middel onbenut om buitenlands fabricaat als ondeugdelijk ‘zwart te maken’. Waar de Hollandse fiets in vreemde ogen zwaar en onhandelbaar was, gold hij hier als solide en onverwoestbaar, en werden van de weeromstuit de lichte aluminium fietsen uit Frankrijk openlijk belasterd als inferieur en nodeloos voorzien van aanstellerige en kwetsbare derailleurs.
De Bolvaas van Andries Copier
Is een bol vormgeving? Kan het maken van een bol misschien zelfs een artistieke prestatie zijn? Volgens de ontwerper Andries Copier (1901-1991) kon dat zeker, en helemaal als de geometrische bolvorm toegepast werd in een gebruiksvoorwerp. Een vorm, zoals die in de wiskunde voorkomt was zeker toen uitzonderlijk in de toegepaste kunsten, waar de persoonlijke, artistieke toets van de maker veelal zo belangrijk werd gevonden. Maar juist het feit dat Copier zo’n zuivere vorm durfde toe passen, in een product zonder enige ambachtelijke toevoeging, was van doorslaggevende betekenis voor het culturele bestaansrecht van deze bolvaas. Copier ontwierp de bolvaas in 1928. Net als hij in die periode ook vazen in de vorm van cilinders en kubussen maakte. Zijn al even eenvoudige Gilde drinkservies uit die tijd werd zelfs beroemd en verscheen op heel veel Nederlandse tafels.
Het Chinese Restaurant
In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw gingen de sperziebonen, het sudderlapje en gekookte aardappels heel voorzichtig plaatsmaken voor iets exotisch… en dan ook nog eens buiten de deur…..
De chinees maakte het de Nederlander makkelijk door de gerechten aan te passen aan onze smaak en zette daarbij ook nog wat Indische gerechten op kaart. Al gauw was De Chinees een vanzelfsprekend onderdeel van het Nederlandse straatbeeld…voornamelijk in de buitenwijken waar hun klandizie bestond uit jonge gezinnen. In elke Nederlandse provincieplaats en uiteindelijk in zowat elk dorp vestigden zich Chinees-Indische restaurants, die overal als door onderlinge afspraak ook te herkennen waren.
De Compact Cassette
De compact cassette, bedacht door Philips was ooit bedoeld als een makkelijk bruikbare geluidsdrager voor secretaresses en journalisten. Maar veel jongelui hadden al snel door dat de recorder heel goed te gebruiken was voor het opnemen van liedjes van de radio. Singeltjes en elpees waren duur en dit was gratis. Philips speelde razendsnel op die ontdekking in door een eenvoudig en goedkope cassetterecorder met eenknopsbediening op de markt te brengen. Later vond de kleine cassette speler een plaats in de auto. Philips besloot geen vergoedingen aan andere fabrikanten te vragen die de cassette en de spelers begonnen te maken, zodat de weg open lag voor een internationale standaard. Niet zozeer door hoge kwaliteit, maar door gebruikersgemak en lage prijs werd het product een wereldsucces.
New Alphabet van Wim Crouwel
De grafisch ontwerper Wim Crouwel (1928) vertegenwoordigt ‘de andere kant’ van de jaren zestig. Amsterdam stond toen bol van provo en hippie met hun nostalgisch getinte ideeën over de samenleving. Crouwel bleef echter geloven in een technologische vooruitgang ten dienste van een betere, nieuwe wereld. Hij bleef ook geloven in het functionele ontwerpen, het oplossen van problemen en een kraakheldere stijl. In 1967 was Crouwel die nieuwe wereld een beetje voor met het ontwerp van zijn New Alphabet. Het is een alfabet met letters en cijfers, zogenaamde typefonts, die enkel bestaan uit horizontale en verticale elementen. Crouwel liep daarmee vooruit op het gebruik van tekst door de computer.
De Knotted Chair van Marcel Wanders
De Knotted Chair is in 1996 ontworpen door Marcel Wanders. Maar is het wel een stoel? Is dit surrealistische ontwerp design of is het kunst? Of is dit het perfecte huwelijk tussen die twee? Hoe je het ook wilt noemen,… het is in ieder geval nu al een klassieker.. Van het Nederlandse design label Droog Design kreeg Marcel Wanders een heel bijzonder verzoek. Of hij in samenwerking met de vliegtuigbouwers van de Technische Universiteit Delft een ontwerp wilde maken.
Colofon
Opdrachtgever: Premsela, Nederlands instituut voor Design & Mode, Els van der Plas
Partner: AvroTros
Projectleiding: Timo de Rijk, Job Meihuizen
Foto ANP
Bolvaas, 1928
Uitvoering Glasfabriek Leerdam
Body Type, 1969
New Alphabet, 1967